Tam 64 yıldır hemen hemen tüm küçük kız çocuklarının ya en iyi arkadaşı ya da hayali oldu. Pembenin sembolüydü ve pembeyi kız çocuklarına bağlayan en önemli faktörlerden biri haline geldi. Bu yanıyla baktığımızda Barbie, kız çocuklarını bir kalıba sığdırmaya çalışan toplumsal kalıpların da sembolü.

Barbie efsanesinden satır başları

BBC’de yayınlanan bir makaleye göre Barbie, serüveninin uzun bir kısmında idealize edilen ve gerçekçi olmayan beden ölçüleri, tüketime özendiren lüks ev, araba ve kıyafetleri, cinsiyet ve etnik köken çeşitliliği konularında eleştiriler aldı. Akademik araştırmalarla bazı çocuklarda yeme bozukluğu, ruhsal ve fiziksel problemlere sebep olduğu ortaya kondu. 

• Barbie ilk kez 9 Mart 1959’da siyah beyaz desenli mayosu, sarı ve atkuyruğu şeklinde toplanmış saçlarıyla dünyaya tanıtıldı. Piyasaya sürüldüğü ilk yıl 300 bin sattı. Fiyatı 3 dolardı.
• ABD'de, yetişkin vücuduna sahip ilk oyuncak bebekti.
• Zamanla ünlülerin Barbie versiyonları üretilmeye başlandı, moda tasarımcıları Barbieler tasarladı.
• Andy Warhol, William Wegman ve David Levinthal’ınkiler dahil olmak üzere birçok sanat eserine ilham kaynağı oldu.

Eşitlik ve çeşitlilik çabaları yeterli oldu mu?

Makaleye göre; Barbie'nin eşitlik ve çeşitlilik konusunda aldığı eleştiriler, üretici firma Mattel’i her zaman yeni adımlar atmaya zorladı. Barbie’nin siyahi arkadaşı 1980 yılında pazara sunuldu. Bugün Barbie, dört farklı bedende, yedi ten renginde, 22 farklı göz rengi ve 24 saç stiliyle kullanıcılarına ulaşıyor. Buna rağmen, Rutgers Üniversitesi’nde beden algısı üzerine çalışmalar yapan psikoloji profesörü Dr. Charlotte Markey; “Bu farklı beden, şekil ve ten renklerindeki bebekler ‘o kadar da’ çeşitli değil. Gerçek insan çeşitliliğine yaklaşamaz bile ve çoğu gerçek kadın bedeninden çok daha zayıf,” diyor. Markey, Mattel’in çok daha gerçekçi beden ve şekillerde, farklı çeşit kıyafetlerde Barbie üretebileceğini de ekliyor.

Barbie Hayali Duvar projesi

Mattel, tüm bu süreç içinde toplumsal cinsiyetçilik eşitliğine yönelik farklı projeler üretti. Bunlardan biri Hayali Duvar (Dream Gap) projesiydi. Projenin açıklaması, kurumsal sitede şöyle yer alıyor: “Araştırmalara göre kızlar, beş yaşından itibaren kendilerini sınırlayacak düşünceler geliştirip erkekler kadar akıllı ve yetenekli olmadıklarını düşünüyor. Hayal ettikleri her şeyi başarabileceklerine inanmayı bırakıyorlar. Buna ‘Hayali Duvar’ deniyor. Bu duvarı aşmak için 2018'de Barbie'nin öncülüğünde başlayan ve devam eden küresel girişim projesi ‘Hayali Duvar’, potansiyellerini keşfetmeleri için kızlara, ihtiyaç duydukları kaynakları ve desteği sağlıyor. Barbie, kızların potansiyellerini gerçekleştirmesi için çalışan kuruluşlara 2019 yılından bu yana her yıl 250 bin ABD doları bağış yapıyor.

Gülse Birsel de rol model

Bu projenin devamı olarak Barbie, farklı alanlardan rol modellerini tanıtarak daha fazla kız çocuğuna ilham vermeyi hedefledi. Hayali Duvar projesinin bir parçası olarak kızlara, hayal ettikleri her adımı atabileceklerini göstermek için etkileyici kadınların hikâyeleri anlatıldı, sınırlı sayıda bebek üretildi. 2020 yılında sınırları aşan başarılı kadınların rol model alındığı seriye, Türkiye’den rol model olarak Gülse Birsel, Çağla Kubat ve milli sporcumuz Sümeyye Boyacı seçildi.

İşte Barbie’ye yönelik eleştiriler…

Yarattığı akımla dünyada pembe boya rezervlerinin bitmesine sebep olan ikonik Barbie bebek ve filmle ilgili en önemli eleştiriler şunlar:

• Tamamı plastikten oluşan Barbie dünyası, sürdürülebilirlik ile ilgili hem bir tehdit hem de kötü örnek. (NY Times)
• Barbie’nin gerçekçi olmayan vücut ölçülerinin yarattığı beklenti, beslenme alışkanlıklarından giyime olumsuz etkiler doğuruyor. 2016 yılında yapılan bir araştırma, Barbie serisinin gerçekçi olmayan vücut oranlarının genç kızların vücut beklentilerini çarpıttığını gösterdiğini ortaya koydu. Araştırma, Barbie'lerle oynayan 6 ila 8 yaş arası kızların, daha gerçekçi vücut oranlarına sahip bebeklerle oynayan kızlara göre kendi vücutlarından daha fazla şikâyet ettiklerini ortaya koydu. (Kaynak)
• 2023 yılında Harmony Healthcare IT tarafından yapılan yeni bir araştırmayla, Barbie'nin tehlikeli vücut imajı sorunlarına yol açabileceği sonuçlarına ulaşıldı. Araştırmada, dünyanın birçok yerinde kendisini Barbie’ye benzetmek için estetik ameliyat geçiren veya ameliyat olmayı planlayan bir genç kız ordusundan söz ediliyor.

Barbie’nin alışveriş tutkusu ise eleştiri oklarının en önemli hedefi. Sürdürülebilir bir geleceği inşa etmek için tüketim alışkanlıklarımızı değiştirmek zorunda olduğumuz bir dünyada, yüzlerce abiye elbise, ayakkabı ve aksesuara sahip olma tutkusu doğal olarak tartışılıyor. BBC’de yayınlanan makalede şu satırlar dikkat çekici: “Filmde mükemmel Barbie dünyasında yaşayan, her ırktan Barbie var. Ancak Margot Robbie’nin canlandırdığı sarışın, mavi gözlü, muntazam vücutlu ‘klasik’ Barbie, bir varoluşsal sorgulama yaşıyor ve gerçek dünyaya bir yolculuğa çıkıyor.”