Japonya ekonomisi, artan enerji fiyatları, savunma maliyetleri ve salgının etkisiyle baskı altında. Düşen doğum oranları ve yaşlanan nüfus, iş gücü piyasasının sürdürülebilirliğini daha da tehdit ediyor. Bağımsız bir düşünce kuruluşu olan Recruit Works Institute tarafından 2023 yılında yapılan bir araştırma, 2030 yılına kadar 3.41 milyon ve 2040 yılına kadar 11 milyonun üzerinde bir iş gücü arzı sıkıntısına işaret ediyor. Cinsiyet eşitsizliği ise bir başka önemli baskı noktası. Araştırmalar, toplumsal cinsiyet içeren bir toplum ve iş gücünün inovasyona ve ekonomik büyümeye yol açtığını gösteriyor. Ancak Japonya, G7 ülkeleri arasında en düşük cinsiyet eşitliği seviyelerinden birine sahip. Dünya Ekonomik Sağlık Forumu'nun en son Küresel Cinsiyet Raporu'nda özellikle liderlik pozisyonlarındaki kadınlar açısından şimdiye kadarki en düşük sıralamasına geriledi. Başbakan Fumio Kishida geçtiğimiz günlerde Japonya'nın doğum oranını acilen yükseltmesi gerektiğini açıkladı. Ayrıca Tokyo borsasına kayıtlı şirketlerdeki kadın yöneticilerin yüzdesini 2030 yılına kadar yüzde 11.4'ten yüzde 30'a veya daha fazlasına çıkarma sözü verdi. Haziran ayında yayınlanan bir politika taslağı bunun, borsaya kayıtlı şirketlere yasal olarak uygulanan liderlik kotaları yoluyla sağlanacağını gösteriyor. Ancak Japonya bunu sayısız kez denedi ve büyük ölçüde başarısız oldu. Araştırmanın da gösterdiği gibi, bunun nedeni toplumsal cinsiyet normlarının Japon toplumuna derinden yerleşmiş olması.

Çocuklara küçük yaşta öğretiliyor

Japon toplumundaki toplumsal cinsiyet normları, tarihsel olarak Konfüçyüsçülüğün etkisinden evrilen ataerkil hiyerarşilerle sıkı sıkıya bağlantılı. Bir erkeğin rolü, evin geçimini sağlayan kişi ve ailenin reisi olmakla bağlantılı. Kadınlar ise aksine, eşler ve bakıcılar olarak görülüyor ve nihayetinde aile reisine boyun eğiyor. Çocuklara bu normlar küçük yaşlardan itibaren öğretiliyor. Araştırmalar, Japon anaokulu öğretmenlerinin cinsiyetçi konuşma ve davranış kalıplarını teşvik ederek çocukları çeşitli cinsiyet rollerine konumlandırdıklarını gösteriyor. Kızlar yumuşak konuşuyor ve sevimli, tehditkâr olmayan bir şekilde davranıyor. Erkek çocuklar ise aksine daha baskın bir dil ve davranış kullanıyor. Çocuk kitapları ve TV programları genellikle bu hiyerarşik dilsel kalıp ve davranışları devam ettiriyor. Bu inanç ve değerler, hâlâ erkeğe dayalı eve ekmek getiren/kadına bağımlı modele dayanan Japon işyerindeki işe alma uygulamalarını ve örgütsel davranışı etkiliyor.

Şirkete bağlılığa göre yüksek maaş

Ekonomistlerin ekonomik mucize yılları olarak adlandırdıkları bir dönem olan 1945'ten 1991'e kadar çoğu Japon kadını liderlik kariyeri yolundan izole edildi. Bu, kilit karar verme pozisyonlarında düşük düzeyde Japon kadınları ile sonuçlandı. Bugün liderlik, konu kadınların güçlendirilmesiyle ilgili olsa bile, hâlâ erkek egemen bir ortam olarak görülüyor. Japonya, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınların güçlendirilmesi konulu son G7 delegasyonuna bir erkek delege gönderen tek ülkeydi. Daha yüksek maaşlı pozisyonlara yükselmek, cinsiyetten bağımsız olarak uzun çalışma saatlerine ve şirkete bağlılığa göre değişiyor. Bu nedenle cinsiyete dayalı normlar, Japon kadınları üzerinde önemli bir çifte yüke neden oluyor. Dünyadaki en cömert babalık izni hükümlerinden birine sahip olmasına rağmen, 2021'de Japon erkeklerin yalnızca yüzde 14'ü, İsveç'in yüzde 90'lık kabul oranına kıyasla babalık izni aldı. Japon erkekler ayrıca OECD (Ekonomik İş birliği ve Kalkına Örgütü) ülkeleri arasında ücretsiz ev işlerinde en az zaman harcayanlar (günde 41 dakika).

Organizasyon komitesi başkanı istifa etti

Hem yüksek düzeyde cinsiyetçi işyeri hem de ev işlerinin eşitsiz bölünmesi, kadınların terfileri kaçırma, daha düşük ücretli düzensiz işler alma ve/veya yalnızca bir çocuk sahibi olmayı düşünme olasılıklarının erkeklerden daha yüksek olduğu anlamına geliyor. İş-yaşam beklentileri gerçekçi değil. Ve işyerinde, kadınlar ayrımcılık ve tacizin yanı sıra cinsiyete dayalı davranış ve görünümle ilgili kısıtlayıcı beklentilerle karşı karşıya kalıyor. Yoshiro Mori, bir Japon Olimpiyat komitesi toplantısında yaptığı cinsiyetçi sözlerin uluslararası bir kargaşaya neden olmasının ardından 2021'de Tokyo Olimpiyatları organizasyon komitesi başkanı olarak istifa etti. Mori'nin, kadınların çok fazla konuştuğunu ve üst düzey toplantılara ‘izin verildiğinde’ çok fazla zaman aldıklarını söylediği aktarıldı.

Kotalar eşitsizliği şiddetlendirdi

Japon hükümetinin doğum oranını artırmaya ve toplumsal cinsiyet eşitliğini geliştirmeye yönelik önceki girişimleri, kadın liderliği ve yönetim kurulları için kotalar, daha fazla çocuk bakım yeri ve gelişmiş ebeveyn izni getirmeye odaklanmıştı. Ancak bunlar ya hedefine ulaşamadı ya da göstermelik hale geldi. Aslında, son girişimlerin cinsiyet eşitsizliğini şiddetlendirdiği ve bazı kadınları yoksulluğa sürüklediği bildiriliyor. Singapur kısa süre önce ulusal cinsiyet eşitliği incelemesinin bir parçası olarak benzer bir misyon üstlendi. Hükümeti, kadın ve gençlik gruplarından, özel kuruluşlardan, akademisyenlerden, politika yapıcılardan ve daha geniş halktan fikir ve geri bildirim topladı. Bu bulgular, hem politikaya hem de eğitime uygulanacak olan bir politika dilek listesi ve raporla sonuçlandı.

Yaklaşım işe yarayacak gibi görünüyor

Araştırma, bu yaklaşımın Japonya için de işe yarayacağını gösteriyor. Bu ataerkil düzeni doğrudan eleştirmek yerine, insanların fikir ve isteklerini açık bir tartışmada dile getirmelerine izin verebilir - ki bu, Japonya'nın fikir birliği yoluyla elde edilen karar alma konusundaki kültürel tercihiyle uyumlu. Böyle bir incelemenin, toplumsal cinsiyet rollerinin toplumsallaşmasında yer alan yaşamın tüm aşamalarına, toplumun yönlerine ve bunların hem insan hakları hem de ekonomik açıdan sahip olduğu etkiye bakması gerekiyor. Cinsiyet eşitsizliğinin Japonya'da özellikle boşanmışlar ve bekâr anneler için ruh sağlığı sorunlarına yol açtığına dair şimdiden kanıtlar var.

Eşitliği yeniden yazabilir

Bu gözden geçirme aynı zamanda genç kuşaktan geri bildirim almak için bir fırsat sunuyor. Araştırmalar, birçok genç Japon'un geleneksel toplumsal cinsiyet rollerine olan inancını yitirdiğini gösteriyor. Japon toplumundaki güç kademelerinin dışında kariyer seçerek yeni yaşam biçimleri arıyorlar. Ayrıca evlilik kurumunu da reddediyorlar. Japonya, toplumsal cinsiyet eşitliği gidişatını yeniden yazma fırsatına sahip. Bunu yapmak, Japon toplumunda şimdiye kadar yaygın olarak kabul edilmemiş veya yasalarca korunmamış diğer cinsiyet ve çeşitlilik temsillerini de içerecek. Eşcinsel evlilik bazı illerde hâlâ anayasaya aykırı. Bu seviyedeki toplumsal değişim bir nesil alacağı bu yüzden de konunun şimdiden konuşulmaya başlanması gerekiyor.