İnsan davranışı, her zaman bir tercih değil, genellikle otomatik ve istemsiz. Başta gelenekler ve kültürün korunması olmak üzere; başkalarının belli şekilde davranmamızı beklediği düşüncesine dayalı. Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA), toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamak için toplumsal norm değişikliğinin önemini vurgulayan bir çalışma yayınladı. Sosyal normları değiştirmek ve cinsiyet eşitliğini sağlamak için en umut verici stratejilere yer veren çalışma, normlara dayalı uyumsuz insan davranışlarının değişimine katkı sağlama girişimi olarak da dikkat çekiyor. BM’nin çalışması, belirli oyun teorisi ilkelerinin uygulanması, karşılıklı insan etkileşimlerinin ‘oyun’ haline dönüşmesiyle değişimin nasıl kolaylaştırılabileceğini anlama konusunda son derece faydalı.

Toplumsal cinsiyet her zaman potansiyel sorun

Çalışmaya göre; normlara dayalı davranış etrafındaki toplumsal beklentiler, ayrımcı bir normdan kurtulmak isteyenler için önemli bir engel teşkil ediyor. Burada asıl sorun; bu davranışları destekleyen gizli cinsiyet ve güç dinamikleri ile toplumsal rollerinin var olması, kız çocukları ile kadınların beceri edinmesini engelleyen ve böylelikle etkin olma imkânlarını elinden alan engeller. Bu rapor, öncelikle ‘toplumsal normlar’ ile ‘toplumsal cinsiyet ideolojileri ve kuralları’ arasında ayrım yapmanın zorluklarına değiniyor. Toplumsal cinsiyetin, sorun gibi görünmediği durumlarda bile sorun olma potansiyeli var ve bu durum dikkate alınmalı. Çalışma, toplumsal normların değiştirilmesi ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik olarak en çok umut vadeden stratejilerden bazılarına yer veriyor.

Dönüşüm için bir şablon ortaya koyuyor

Çalışmada, toplumsal normların ve norm değişikliğinin kavramsal geçmişinin daha iyi anlaşılmasıyla, toplumsal dönüşüm için bir şablon ve genel çerçeve ortaya çıkıyor. Buna göre; bu noktada birbiriyle kesişen iki değişim süreci söz konusu olabilir: Birincisi; zararlı bir norma, önce değer tartışmalarında bulunup sonrasında yeni bir norm oluşturarak son verilmesi (Örneğin; sünnet olma veya olmama). İkincisi ise; tam tersi önce yeni ve olumlu bir norm oluşturup sonrasında ayrımcı normu daha çok veya aynı anda değersizleştirme. Bu iki seçeneğin her biri için çeşitli değişim aşamaları göz önünde bulundurulabilir. Değişim teorisi, yankı ve güçlendirme hareketleri, değişim sürecini daha kapsamlı hale getiriyor. Bu kavramlar, toplumsal norm teorisinin ilkelerinden doğmuş olup norm ve davranışların dünya genelinde kurumsal bir müdahale ile değiştirilmesi sürecine etki eden olumlu toplumsal güçlerden yararlanarak bunlara destek oluyor. 

Kadın sünneti küresel bir sorun

Çalışmada, Birleşmiş Milletler üyesi 193 ülkenin, dünyayı önümüzdeki 15 yılda dönüştürmeye yönelik olarak 17 Sürdürülebilir Kalkınma Amacı’nı 25 Eylül 2015’te kabul ettiği hatırlatıldı. Böylelikle tarihte ilk kez toplumsal cinsiyet eşitliği hedefi belirlenerek kadınlar ve kız çocuklarına karşı şiddet ve ayrımcılığa son verilmesi amaçlandı. Çalışmaya göre; toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadınlar ile kız çocuklarının güçlenmesi, tüm hedef ve amaçlara yönelik ilerlemelere çok önemli bir katkı sağlayacak. İnsan potansiyelinden tam manasıyla yararlanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması, insanlığın bir yarısı temel hak ve imkânlarından yoksun bırakılmaya devam ederken mümkün olamaz. Bu hedefle birlikte; çocuk evliliği, erken yaşta zorla evlendirilme ve kadın sünneti gibi bütün zararlı uygulamaların ortadan kaldırılması gibi bir amaç da belirlenmiş ve ‘yaşa göre, kadın sünneti geçirmiş 15-49 yaş arası kadın ve kız çocuklarının oranı’ gibi bir gösterge belirlenmiş. Bu; dünya genelinde önlemlerin artırılması ve kadın sünnetinin küresel bir sorun olduğunun kabul edilmesi bakımından tarihi bir an. Sorunlu toplumsal normları ortadan kaldırmak adına toplulukları ve toplumun tamamını kapsayıcı ve saygılı bir yaklaşım benimsendiğinde, eşitsizlik yaratan toplumsal normları zayıflatma, kadın temsiliyetini destekleme ve toplumsal cinsiyet eşitliğini artırma hedefinde ilerlemeler kaydedilebilir.

Dokümanı bu linkten indirebilirsiniz.