İşyerinde toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik ilkeler Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), UN Global Compact, Avrupa Birliği Cinsiyet Eşitliği Enstitüsü (EIGE) gibi uluslararası kuruluşlar tarafından yayınlanan dokümanlarda yer alıyor. Uluslararası kuruluşlar tarafından benimsenen temel ilkeler büyük ölçüde paralellik gösteriyor ve giderek devletler, sivil toplum kuruluşları, işçi ve işveren örgütleri ile özel sektör kuruluşları tarafından uyarlanarak yaygınlaşıyor.

İlkelerin, uygulama kılavuzları, ölçüm araçları ve değerlendirme yöntemleri ile birlikte sunulması uygulamayı kolaylaştırıyor ve standartlaştırıyor. Bu doğrultuda yapılan değerlendirmeler hem kuruluşların kendi gelişimlerini izleyebilmeleri, hem de paydaşlarına gösterebilmeleri amacıyla Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Sertifikaları ile belgelendirilebiliyor.

İşyerinde toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik ilkeler denince öne çıkan kaynaklar arasında aşağıdakiler yer alıyor:

WEPs: Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ilkelerini uygulama süreçlerini de içeren bir kılavuz ile birlikte sunan UN Women ve UN Global Compact Kadının Güçlenmesi Prensipleri (WEPs) Uygulama Rehberi bu alandaki başlıca kaynak.

ILO: A Manual for Gender Audit Facilitators: The ILO Participatory Gender Audit Methodology 

AB-EIGE: Gender Mainstreaming in Employment: Private Sector- A Tool Kit 

Portekiz İşte Eşitlik Komisyonu (CITE): Self-Assessment Guide on Gender Equality in Companies 

İskoçya Close The Gap: Gender Resources for Private Sector Employers 

1. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği İlkeleri (WEPs)

Toplumsal cinsiyet eşitliğinin toplumların gelişmesindeki en önemli etkenlerden biri olduğu fikri, uluslararası kuruluşlardan hükümetlere, sivil toplum kuruluşlarından iş dünyasına kadar pek çok farklı platformda kabul görüyor. Bu konuda özel sektöre de büyük bir sorumluluk düşüyor. 7 temel prensipten oluşan Kadının Güçlenmesi Prensipleri (WEPs), özel sektörün toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik mevcut çalışmalarını güçlendirmesine, kurumsal politikalar ve programlar geliştirmesine, mevcut çalışmalarını, temel göstergelerini ve raporlama uygulamalarını analiz etmesine katkıda bulunmayı hedefliyor.

WEPs’in 7 temel prensibi aşağıda başlıklardan oluşuyor:

1. Toplumsal cinsiyet eşitliği için üst düzey kurumsal liderlik sağlanması 
2. Tüm kadın ve erkeklere iş yaşamında adil davranılması, insan haklarına ve ayrım yapmama ilkesine saygı gösterilmesi; bu ilkelerin desteklenmesi 
3. Tüm kadın ve erkek çalışanların sağlık, güvenlik ve refahının sağlanması 
4. Kadınların eğitim, kurs ve profesyonel gelişim olanaklarının desteklenmesi 
5. Kadınların güçlenmesi için girişimci gelişimi, tedarik zinciri ve pazarlama yöntemlerinin uygulanması 
6. Toplumsal girişimler ve savunuculuk çalışmalarıyla eşitliğin teşvik edilmesi 
7. Toplumsal cinsiyet eşitliğine ilişkin elde edilen başarıların değerlendirilmesi ve halka açık raporlanması 

UN Women ve UN Global Compact ortak inisiyatifi olan WEPs, iş dünyası, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler, yerel yönetimler ve kamu kurumları ile BM temsilcilerinden oluşan çok paydaşlı bir grubun bir yıllık çalışma ve müzakereleri sonunda geliştirildi ve 8 Mart 2010, Dünya Kadınlar Günü'nde kamuoyuna tanıtıldı. Bu tarihten itibaren her yıl, iş dünyası liderleri, kadın girişimciler, sivil toplum dünyası, BM kuruluşları ve hükümetler “WEPs Yıllık Konferansı”nda bir araya gelerek WEPs’i tartışmaya, geliştirmeye devam ediyor. 

WEPs’in Türkiye’deki gelişimi ise 2014 yılına dayanıyor. Mayıs 2014’te UN Global Compact Türkiyeöncülüğünde; özel sektör, sivil toplum, akademi, kamu kurumları ve BM kurumlarından temsilcilerin katılımına açık olacak şekilde Kadının Güçlenmesi Çalışma Grubu kuruluyor. Grup, bir yandan kadının güçlenmesi konusu ile ilgili iyi örneklerin paylaşımını destekleyen bir platform sunarken, diğer yandan WEPs’in ulusal ve uluslararası alanda tanıtımının yapılmasına katkı sağlamak için çalışmalarını sürdürüyor. 2015 yılından itibaren, 8 Mart Dünya Kadınlar Günü haftasında dünyanın birçok yerinde borsa açılışı, UN Women, UN Global Compact ve Sürdürülebilir Borsa Girişimi’nin öncülüğünde toplumsal cinsiyet eşitliği çağrısı ile yapılıyor. Aynı tarihten itibaren Türkiye’de de her 8 Mart haftasında, iş dünyasını toplumsal cinsiyet eşitliğini geliştirmeye ve kadınların ekonomik hayatta güçlenmesini desteklemeye çağırmak amacıyla Borsa İstanbul’da “Gong Töreni” düzenleniyor. Tören sırasında yeni WEPs imzacıları da kamuoyuna duyuruluyor.

Çalışma Grubunun çalışmalarını ve Gong Törenleri’ni takiben Türkiye’deki WEPs imzacısı şirket sayısı Şubat 2018 itibarıyla 260’a yükselmiş durumda. Böylelikle Türkiye, dünyada Japonya'dan sonra en çok WEPs imzacısı olan ikinci ülke konumunda bulunuyor. 

2. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Uygulama Süreçleri

Şirketlerde toplumsal cinsiyet eşitliğine yönelik süreçler değerlendirme, yol haritası ve uygulama planı oluşturma, paydaşlarla iletişim ve yeniden değerlendirme aşamalarını kapsayan döngüsel bir uygulama. Konuya yönelik uygulama kılavuzlarında tüm süreçlerin katılımcı olması, özellikle kadınların katılımının sağlanması özellikle vurgulanıyor. Örneğin, WEPs Uygulama Rehberinde yer alan yol haritası şeması uygulama sürecinin başlıca aşamalarını aşağıdaki şekilde özetliyor:

3. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Ölçüm Araçları

İşyerinde toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanabilmesi için ILO, UN Global Compact, AB (EIGE) gibi uluslararası kuruluşların geliştirdiği değerlendirme yöntem ve süreçleri kullanılıyor. Cinsiyet eşitliğinde kuruluşların bulundukları noktayı saptaması, gelişim alanlarını belirlemesi ve uygulama sonrası izleme ve değerlendirme yapabilmesi için geliştirilmiş ölçüm araçları bulunuyor. Firmaların kendi durumlarını değerlendirebilecekleri Öz Değerlendirme formatları ve bu formatları değerlendirmeye yönelik yaklaşımlar uygulama kılavuzlarında yer alıyor. WEPs uygulama kılavuzunda yer alan her bir ilkeye yönelik firmaların durumlarını ölçebilecekleri sorular ölçüm aracının içinde bulunuyor.

WEPs ölçüm araçlarına online olarak ulaşmak mümkün. Online ölçümden azami faydayı sağlayabilmek için önerilen adımlar ise şu şekilde:

• Ölçüm lideri belirlenmesi
• Diğer ekip üyelerinin belirlenmesi
• Ölçüm aracının seçilmesi ve veri toplanması
• Online soru formlarının tamamlanması
• Değerlendirme ve puanlamanın yapılması
• Değerlendirmenin periyodik olarak tekrarlanması

4. Değerlendirme Kriterleri

Farklı kuruluşlar tarafından kullanılan ölçüm araçlarında değerlendirme için kullanılan kriterler birbiriyle benzerlik gösteriyor. 

Öz değerlendirme amaçlı hazırlanan soru formları vasıtasıyla firmalar kendilerini puanlayarak geliştirilmesi gereken yönlerini saptayabiliyorlar. İşyerinde cinsiyet eşitliğine yönelik değerlendirme kriterleri aşağıdaki alanları kapsıyor.

• Şirket misyonu ve değerlerine cinsiyet eşitliğinin entegre edilmesi
• Eleman seçme ve işe alım
• Yaşam boyu eğitim
• Ücret ve terfiler
• Sosyal diyalog, sosyal sorumluluk ve iletişim
• İş-yaşam dengesi ve bakım sorumluluklarına destek
• Tedarik zinciri ve satış kanallarında eşitliğin desteklenmesi

Öz değerlendirme amaçlı WEPs formu yukarıdaki alanları içeren 7 prensibi kapsayan 18 sorudan oluşuyor. 

Soruların kapsadığı alanlar dört boyutta değerlendiriliyor:

• Taahhüt: Firmanın kriteri yerine getirme yönünde taahhütte bulunması ve adanmışlık göstermesi
• Uygulama: Firmanın kritere yönelik somut strateji ve uygulama planı geliştrimesi
• Ölçüm: Kritere yönelik ölçülebilir hedefler belirlenmesi ve ölçüm için adımların atılması
• Şeffaflık ve İletişim: Kritere yönelik ölçüm ve sonuçların raporlanması

5. Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Sertifikaları

Fırsat Eşitliği Modeli - FEM

Türkiye’de uluslararası tanınırlığı olan başlıca toplumsal cinsiyet eşitliği sertifikası bir sivil toplum kuruluşu olan KAGİDER tarafından veriliyor. KAGİDER'in geliştirdiği Fırsat Eşitliği Modeli (FEM), firmalara toplumsal cinsiyet eşitliğine ve istihdamda kadın güçlenmesine duyarlı olduklarını vurgulama imkanı sunuyor.

Fırsat Eşitliği Modeli, Kadın Girişimciler Derneği - KAGİDER’in kadın istihdamını teşvik etmek amacıyla hazırladığı bir sertifika programı. Program, Dünya Bankası’nın teknik desteği, PWC ve EY işbirliği ile geliştiriliyor. Bağımsız bir değerlendirme sürecinden geçtikten sonra Fırsat Eşitliği Sertifikasına hak kazanan kurumlar, yapıları, eylemleri ve istihdam olguları ile toplumsal cinsiyet eşitliğine ve istihdamda kadın güçlenmesine duyarlı olduklarını ulusal ve uluslararası kamuoyu nezdinde tescil ettirmiş Fırsat Eşitliği Modeli’nde bağımsız değerlendirmeler PWC, EY, Deloitte, ve KPMG Türkiye yapıyor.
Sabancı Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Forumu’nun danışmanlık desteği sunduğu program kapsamında Temmuz 2011’de başlayan pilot çalışma, Eylül 2012’de 12 özel sektör şirketinin sertifikalandırılmasıyla tamamlanırken, Fırsat Eşitliği Modeli'ne katılmak isteyen firmalar için yapılan çağrı devam ediyor.

Fısat Eşitliği Modeli, işe alım, eğitim, kariyer planlama ve geliştirme gibi süreçlerdeki eşitsizlikleri saptamayı ve iş yaşamında cinsiyet ayrımcılığına dayalı yaklaşımlara son vermeyi amaçlıyor. 
 

Fırsat Eşitliği Modeli, aşağıdaki kriterleri kapsıyor:

1. Yönetimin fırsat eşitliği konusundaki taahhüdü
2. İşe alım ve seçmede fırsat eşitliği
3. Eğitim fırsatlarına erişimde eşitlik
4. Performans değerlendirme ve terfide fırsat eşitliği
5. Kariyer destek uygulamaları
6. Geribildirim ve şikayetlerin izlenmesi
7. İletişim ve kurumsal reklamlar

FEM, Dünya Bankası'nın 2001 yılında lanse edilen GEM programı örnek alarak geliştirilmiş bir model. GEM'in ilk uygulaması 2003’te Meksika’da yapıldıktan sonra başka ülkelerde yaygınlaşıyor. Bu programı uygulayan diğer ülkeler arasında Arjantin, Şili, Mısır, Kolombiya, Brezilya, Uruguay, Paraguay, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti yer alıyor.

GEM sistemine göre Dünya Bankası ilgili ülkede bir kamu kuruluşu veya bakanlığa teknik destek ve danışmanlık sağlıyor, kamu kuruluşu talep eden özel sektör firmasına teknik destek veriyor, uygulama kriterlerini sağlıyor ve sertifikalandırmayı yapıyor, firma uygulamayı gerçekleştiriyor.

​Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Mührü

UNDP tarafından uygulanan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Mührü (Gender Equality Seal) Dünya Bankası GEM modeline benzer bir uygulama.

UNDP bu kapsamda hem özel sektör, hem kamu kuruluşlarını sertifikalandırıyor. 2009’dan bu yana UNDP tarafından 10 ülkede 400 kuruluşa toplumsal cinsiyet eşitliği sertifikası verildi.

EDGE

Ağırlıkla özel sektöre yönelik uluslararası tanınırlığı olan ve giderek yaygınlaşan diğer bir sertifika ise EDGE. EDGE programı çok uluslu şirketler tarafından kullanılıyor ve aynı şirketin birden fazla ülkedeki faaliyetlerini değerlendirebiliyor. Program, Gender Equality Foundation adlı İsviçre’de kurulmuş bir sivil toplum kuruluşu tarafından başlatıldı. Sertifika sisteminin resmi lansmanı 2011’de Davos’taki World Economic Forum toplantısında yapıldı. EDGE 50 ülkede 200 kuruluşta çalışma yapıyor.